Από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στο δημοκρατικό σχολείο και άλλα παραμύθια

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής για τα Αναλυτικά Προγράμματα σε δηλώσεις που δημοσιεύτηκαν στην εφ. Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ στις 17/9/2008 υποστήριξε ότι στόχος της Επιροπής είναι η δημιουργία ενός δημοκρατικού σχολείου. Και συμπλήρωσε: «Δημοκρατικό με την έννοια ότι σε αυτό θα συμμετέχουν ισότιμα όλα τα παιδιά, παιδιά με αναπηρίες, παιδιά με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, παιδιά με διάφορα προσωπικά προβλήματα αλλά με επιτυχία».
Αν προσπαθήσεις να αποκρυπτογραφήσεις τον ορισμό που δίνει ο κ. Τσιάκαλος για το δημοκρατικό σχολείο, τότε θα πρέπει να επικεντρωθούμε στις έννοιες της συμμετοχής όλων και της ισοτιμίας που εκφράζεται με την επιτυχία όλων.
Σε σχέση με τη συμμετοχή όλων στην υποχρεωτική εκπαίδευση κάποιες επισημάνσεις είναι αναγκαίες.
Η πρώτη αφορά το γεγονός ότι αποτελεί στόχο της Ε.Ε. η οποία ουδόλως το συνδέει με τη δημοκρατία. Η συμμετοχή όλων στην υποχρεωτική εκπαίδευση υποδηλώνει την ενσωμάτωση όλων στην κοινωνία. Σε κοινωνικό επίπεδο ήδη έχουν επέλθει η αλλαγές αυτές και απλώς το σχολείο καλείται να υιοθετήσει τη νέα πραγματικότητα. Εννοώ ότι ήδη στην κοινωνία έχει εφαρμοστεί η αποϊδρυματοποίηση των ατόμων με αναπηρίες ή άλλα προβλήματα. Επίσης στην κοινωνία αποτελεί πραγματικότητα η ένταξη των οικονομικών μεταναστών, που αποτελούν σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το 23.6% των απασχολουμένων. Η ενσωμάτωση στην κοινωνία, η ενσωμάτωση στο σχολείο όλων, ο μη αποκλεισμός, δεν αποτελεί δείκτη δημοκρατικότητας. Η δημοκρατία είναι πολιτικό σύστημα και από πολιτική άποψη ο μετανάστης που ενσωματώθηκε στην κοινωνία δε σημαίνει αυτομάτως ότι αποκτά και τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα που έχουν οι Κύπριοι. Υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στην πολιτική της ενσωμάτωσης και του αποκλεισμού στην κοινωνία και το σχολείο. Αυτό όμως δεν σημαίνει και αλλαγή του πολιτικού συστήματος, ώστε να πούμε ότι είναι δημοκρατικό. Εξ άλλουν η συμμετοχή των παιδιών με αναπηρίες ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες είναι ήδη μια πραγματικότητα στην κυπριακή εκπαίδευση. Επομένως η αναφορά περί δημοκρατικού σχολείου σε συνδυασμό με τη συμμετοχή όλων δε λέει κάτι καινούριο.

Σε σχέση τώρα με την έννοια της ισότιμης συμμετοχής που αποκτά συγκεκριμένο περιεχόμενο με την επιτυχία όλων των παιδιών στην υποχρεωτική εκπαίδευση, αναδεικνύονται περισσότεροι προβληματισμοί.
Ιστορικά η επιτυχία στο σχολείο συνδέθηκε με την κοινωνική επιτυχία.Δηλαδή σε μια ιεραρχημένη κοινωνία η επιτυχία στο σχολείο υποδήλωνε την πρόσβαση στις καλύτερες θέσεις εργασίας. Διαφορετικά, το σχολείο ιεραρχούσε τους μαθητές για να καλύψει μια ανάγκη του συγκεκριμένου κοινωνικοοικονομικού και πολιτικού συστήματος, την κατάληψη των ιεραρχημένων θέσεων εργασίας.
Σήμερα το σχολείο δεν υπάρχει ανάγκη να επιτελεί αυτή την ιεράρχηση. Η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης μέχρι το λύκειο ουσιαστικά μετέφερε την ανάγκη ιεράρχησης στο πανεπιστήμιο. Γι αυτό σήμερα η ιεράρχηση των ατόμων για κατάληψη των καλύτερων θέσεων εργασίας γίνεται στη βάση όχι του πτυχίου του πανεπιστημίου αλλά με την απόκτηση μεταπτυχιακών τίτλων. Επομένως η έννοια της επιτυχίας όλων των παιδιών στην υποχρεωτική εκπαίδευση αντικατοπτρίζει όχι μια προοδευτική πρόσληψη της εκπαίδευσης, αλλά απλώς επιβεβαιώνει μια υπαρκτή κοινωνική πραγματικότητα. Διαφορετικά, το ρόλο του δημοτικού σχολείου σε παλαιότερα χρόνια, αναλαμβάνει τώρα το λύκειο. Σε μεγάλο βαθμό σήμερα στα σχολεία η σχολική αποτυχία έχει περιοριστεί. Δηλαδή η βαθμολογία βασικά ξεκινά όχι απο το 1 αλλά από το 10.
Παράλληλα εκφράζει όμως και μια άλλη κοινωνική πραγματικότητα, ότι δηλαδή έχει επέλθει μια ομοιογενοποίηση στην κοινωνία με την ομοιογενοποίηση και των επαγγελμάτων σε μεγάλο βαθμό. Δηλαδή τα χειρωνακτικά επαγγέλματα έχουν απαξιωθεί στη συνείδηση των πολιτών και ουσιαστικά αφήνονται στους οικονομικούς μετανάστες. Επομένως σε μεγάλο βαθμό όλοι θα ασχολούνται με τις υπηρεσίες σε ένα τεχνοδικτυακό πλαίσιο λειτουργίας , δηλαδή η μάζα – εκτός από τους λίγους- θα εργάζεται σε πανομοιότυπες συνθήκες, όπου δεν απαιτείται κάποια ιεράρχηση. Άρα η επιτυχία όλων ουσιαστικά επιτελεί στην υποχρεωτική εκπαίδευση μια κοινωνική λειτουργία, την ομοιογενοποίηση στην κοινωνία και την εργασία όπου ο εργοδότης θα έχει πληθώρα προσφοράς εργασίας και ομοιογενοποιημένους μισθούς προς τα κάτω. Δηλαδή η επιτυχία στο σχολείο δεν υποδηλώνει πια και την επιτυχία στην κοινωνία, την κοινωνική καταξίωση. Έτσι μετά από φοίτηση 12 χρόνων στην υποχρεωτική εκπαίδευση, θα κατέχεις προσόντα που δεν έχουν αντίκρυσμα στην αγορά εργασίας γιατί όλοι τα κατέχουν.
Σίγουρα σε σχέση με το σχολείο της αποτυχία και του αποκλεισμού των μαθητών συνιστά μια εξέλιξη η στοχοθέτηση της επιτυχίας όλων στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Όμως η ιεράρχηση των νέων μεταφέρεται απλώς προς τα πάνω. Και όλο και περισσότερο η ιεράρχηση στην κοινωνία θα γίνεται με κοινωνικώς διάφανα κριτήρια. Δηλαδή όλο και περισσότερο θα είναι δύσκολη ή αδύνατη η πρόσβαση των μεσαίων και κατωτέρων στρωμάτων στις καλύτερες θέσεις εργασίας. Πολύ πιο εύκολη θα είναι η πρόσβαση στην ανεργία ή πιο σωστά στην αεργία.
Επομένως και η επιτυχία όλων στο σχολείο σήμερα αντικατοπτρίζει αλλαγές που ήδη έχουν επέλθει στην κοινωνία και ουδόλως σχετίζεται με τη δημοκρατία.
Καταληκτικά υποστηρίζω ότι οι ρητορίες περί δημοκρατικού σχολείου τόσο του Προέδρου της Επιτροπής για τα Αναλυτικά Προγράμματα όσο και της Έκθεσης των επτά «σοφών» – υπάρχουν πανομοιότυπες αναφορές – αποτελούν κενολογίες, εξυπηρετούν καίρια τις ανάγκες της πολιτικής και οικονομικής ολιγαρχίας σήμερα ,συμβάλλουν αποφασιστικά στον αποπροσανατολισμό των πολιτών από τα υπαρκτά κοινωνικά και εκπαιδευτικά προβλήματα και δεν απαντούν στις τωρινές ανάγκες και προσδοκίες της κοινωνίας.
Το αίτημα για συμμετοχή και επιτυχία όλων στην υποχρεωτική εκπαίδευση είχε προοδευτικό περιεχόμενο πριν 20-30 χρόνια, όταν το σχολείο ιεραρχούσε τους νέους για να καλύψει ανάγκες του συτήματος. Σήμερα η ιεράρχηση έχει μεταφερθεί προς τα πάνω, η ζώνη αναταραχής του εκπαιδευτικού συστήματος είναι τα πανεπιστήμια. Γιατί τώρα δεν προβάλλεται το αίτημα για συμμετοχή και επιτυχία όλων στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση; Αντίθετα τίθενται κοινωνικώς διάφανα κριτήρια για ιεράρχηση των νέων (δίδακτρα,ιδιωτικά παν/μια); Κάτι που γινόταν φυσικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση πριν 40 χρόνια!!!
Το θέμα δεν εξαντλείται εδώ. Τι σημαίνει επιτυχία σε ένα ανταγωνιστικό σύστημα; Ο καπιταλισμός θέλει την αποτυχία; Τελικά τι είναι το δημοκρατικό σχολείο;