Διαγωνισμός μαθητικού Δοκιμίου: Ένας απολογισμός μιας ταλαιπωρίας

Τη Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου όλοι οι τελειόφοιτοι μαθητές θα «διαγωνισθούν» στη συγγραφή δοκιμίου για το διαγωνισμό της Ελληνικής Πρεσβείας. Το γενικό θέμα λοιπόν του διαγωνισμού είναι: «Η ειρήνη, η συνεργασία και η πρόοδος ανθρώπων και λαών και ο ρόλος του ελληνισμού». Σε αυτό το κειμένο θα καταθέσω κάποιες επιλογικές σκέψεις.

Προσωπικά απέτυχα να προσεγγίσω αποτελεσματικά το θέμα. Ένιωθα αδυναμία να διεξέλθω το ζήτημα διαχρονικά και παγκόσμια. Έτσι περιορίστηκα σε κάποιες αποσπασματικές προσεγγίσεις χωρίς να είμαι και σίγουρος αν υποβοηθούνταν οι μαθητές ή και το αντίθετο.
Ένα θετικό που διαπίστωσα είναι πως οι μαθητές αντιμετωπίζουν ορθολογιστικά το θέμα της ειρήνης. Δηλαδή θεωρούν αυτονόητο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη προτιμούν την ειρήνη αντί τον πόλεμο. Όμως ο προβληματισμός του είναι γιατί ενώ όλοι ή πιο πολλοί προτιμούν την ειρήνη, τελικά γίνονται πόλεμοι;
Η απάντησή τους είναι πως για να υπάρξει ειρήνη στον πραγματικό κόσμο, απαιτούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Αναφέρουν ποικίλα παραδείγματα που συμπυκνώνονται στις έννοιες ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη. Ή αυτό που έγραψε σε ένα κείμενο της στον ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ (19/1/2008 ) η βουλευτής του ΑΚΕΛ Σκεύη Κοκουμά: «Δεν γίνεται ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη».
Την ειρηνική κουλτούρα γενικά ως αφηρημένη έννοια την αποδέχονται. Όμως όταν την μεταφέρουν στον υπαρκτό κόσμο, τότε επαναφέρουν τις προϋποθέσεις για την ειρηνική συμβίωση ανθρώπων και λαών. Η λογική τους δεν τους επιτρέπει να θεωρήσουν την ειρήνη ως ιδεολογία. Δηλαδή οι μαθητές δεν υιοθετούν μια δεδομένη θετική στάση απέναντι στο θέμα της ειρήνης αλλά υπό προϋποθέσεις.
Σε σχέση με την ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Σχεδόν όλοι οι μαθητές έχουν άποψη που ομολογούν ότι έχει διαμορφωθεί κυρίως από την οικογένεια και δευτερευόντως από την παρέα. Και εδώ μπαίνει ένα μεγάλο ζητήμα γι αυτούς που επενδύουν στο ρόλο του σχολείου υπερτονίζοντας το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει. Η παράδοση στην Κύπρο που φέρει την ταυτότητα να διαμορφώνεται εκτός σχολείου/κρατικού θεσμού συνεχίζεται και στις μέρες μας. Έστω και αν κάποιοι επιστημόνες διακηρύττουν και κάποιοι πιστεύουν ότι στην Κύπρο συνέβαινε το αντίστοιχο με τη δύση, δηλαδή ότι η εκπαίδευση διαμόρφωνε την εθνική ταυτότητα των Κυπρίων. Μια θέση που δε στηρίζεται σε κανένα απολύτως επιστημονικό κριτήριο. Απλώς επειδή συνέβαινε στη δύση, θα πρέπει να συνέβαινε και στην Κύπρο!!!
Γενικά το θέμα ταλαιπώρησε αφάνταστα και εκπαιδευτικούς και μαθητές. Το «μαρτύριο» των μαθητών θα λάβει τέλος τη Δευτέρα. Και η απορία μιας μαθήτριας σφηνώθηκε στο μυαλό μου: « Γιατί τα συζητάμε, αφού όλοι τα ξέρουν και τίποτε δε γίνεται;» Σιγά –σιγά στοιβάζεται η ματαιότητα στις συνειδήσεις κάποιων μαθητών και όταν το ποτήρι θα ξεχειλίσει, όλοι θα διερωτώμαστε γιατί. Και τότε θα εκκινούμε με βαθυστόχαστες αναλύσεις , αλλά δε θα τολμήσουμε να φτύσουμε τον εαυτό μας.

Διαγωνισμός Μαθητικού Δοκιμίου: Γνώση και προπαγάνδα

Σε συνέχεια του προηγούμενου κειμένου που έχω αναρτήσει , σε αυτό την ανάρτηση θα επικεντρωθώ όχι στις λειτουργικές αδυναμίες του διαγωνισμού μαθητικού δοκιμίου της Ελληνικής Πρεσβείας αλλά στις νοηματικές δυσκολίες προσέγγισης του θέματος.
Το γενικό θέμα λοιπόν του διαγωνισμού είναι: «Η ειρήνη, η συνεργασία και η πρόοδος ανθρώπων και λαών και ο ρόλος του ελληνισμού».
Μέσα από τις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας διαφαίνεται μια αφελής προσέγγιση της πραγματικότητας τόσο της βιούμενης όσο και της ιστορικής. Δηλαδή οι συντάκτες των οδηγιών θεωρούν ότι η έννοια της ειρήνης συνδέεται με τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την πρόοδο. Δηλαδή πήραν όλες τις έννοιες που στη συνείδηση των ανθρώπων έχουν ένα θετικό περιεχόμενο και τις συνέδεσαν με την ειρήνη!!! Στόχος τους ομολογημένος είναι «η καλλιέργεια θετικής στάσης απέναντι στην πολυδιάστατη αξία των αγαθών της ειρήνης και της συνεργασίας».
Βασικά αυτό που ζητά το Υπουργείο από εκπαιδευτικούς και μαθητές είναι να ενταχθούν στη δική του λογική και να υμνολογούν ασυστόλως την ειρήνη και τη συνεργασία .Έτσι συμβάλλουν στην πρόοδο ανθρώπων και λαών!!! Αυτή η προσέγγιση είναι μια φτηνή προπαγάνδα. Γιατί;
Γιατί η ιστορία και η επιστήμη δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Δηλαδή η γνώση δεν είναι υποβοηθητικός παράγοντας για να επιβεβαιώσει τις αντιλήψεις των συντακτών της εγκυκλίου του Υπουργείου Παιδείας.
Για παράδειγμα η έννοια της ειρήνης δεν είναι «ένα λεκτικό πασπαρτού» που θεραπεύει «πάσαν νόσον». Η έννοια της ειρήνης είναι λέξη κενή αν αποσυνδεθεί από την ιστορική και τη βιούμενη πραγματικότητα. Η χρήση της ειρήνης σε κάθε εποχή και για διαφορετικούς ανθρώπους αποκτά ένα διαφορετικό περιεχόμενο. Και σήμερα πολλοί επιστήμονες (Π. Κονδύλης, E. Hobsawn , κ.α.) προσπαθούν να ορίσουν το περιεχόμενό της στην τωρινή συγκυρία. Επομένως όταν οι φορείς της κρατικής εξουσίας ζητούν από τους μαθητές και εκπαιδευτικούς να υμνολογούν την ειρήνη, αυτό υποδηλώνει πως έχουν αποσαφηνίσει το περιεχόμενό της στη σημερινή εποχή , πέρα από κενολογίες. Φυσικά τίποτε δεν έχουν αποσαφηνίσει και απλώς συνθηματολογούν με την ελπίδα το μυαλό-άδειο δοχείο των εμπλεκομένων να γεμίσει με « την ακτινοβόλο λαμπρότητα της μεγαλοπρεπούς ειρήνης»!!!
Για τεκμηριώση της θέσης μου ότι λειτουργούν προπαγανδιστικά επικαλούμαι την δική τους εγκύκλιο. Αναφέρει λοιπόν ότι στα πλαίσια της «ιστορικής αναζήτησης του θέματος» να προσεγγιστεί και η θεματική ενότητα «Η στένη σύνδεση της ειρήνης και της συνεργασίας με το δημοκρατικό πολίτευμα».

Ποια σύνδεση υπάρχει ανάμεσα στη δημοκρατία και την ειρήνη ; Υπάρχει κάποιο τεκμήριο που επιβεβαιώνει ότι οι δημοκρατίες είτε με το αρχαιοελληνικό περιεχόμενο είτε με το νεοτερικό είναι ειρηνόφιλες;
Φυσικά οι αρχαιοελληνικές δημοκρατίες ποτέ δεν καυχήθηκαν για την ειρηνοφιλία τους και να την παρουσιάσουν ως το διακριτικό τους γνώρισμα απέναντι στις δεσποτείες, στις ολιγαρχίες ή τις τυραννίες.
Παρακάμπτοντας τους πολέμους και τις στάσεις που ταλάνιζαν τις δημοκρατίες εκείνα τα χρόνια, θα επικαλεστώ το Θουκυδίδη (Β΄61), όπου ο Περικλής υποστηρίζει: «Όσοι έχουν τη δυνατότητα της επιλογής ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη, είναι πολύ ανόητοι να προτιμήσουν τον πόλεμο, αν κατά τα άλλα ευτυχούν.Αν όμως ήταν ανάγκη ή υποχωρώντας να υποταχθούν στους άλλους ή αφού ριψοκινδυνεύσουν να επικρατήσουν, πολύ πιο αξιοκατάκριτος είναι όποιος αποφεύγει τον κίνδυνο».
Τότε οι πολιτικοί δεν ήταν αφελείς και αντίκρυζαν την πραγματικότητα την οποία δεν απέκρυβαν από τους πολίτες επιλέγοντας να συνθηματολογούν και να κενολογούν. Ο πόλεμος λοιπόν δικαιολογείται όταν απειλείται ένα αγαθό πολυτιμότερο (η ελευθερία ) από τις απώλειες που μπορεί να επιφέρει ο πόλεμος.
Αυτή η αντιλήψη του Περικλή επαναλαμβάνεται (Θουκυδίδης Β΄ 43,4 ): «Θεωρώντας πως ευτυχία θα πει ελευθερία κι ελευθερία γενναιότητα, μη δειλιάζετε εμπρός στους κινδύνους του πολέμου».
Συμπερασματικά υποστηρίζω ότι στις αρχαιολληνικές δημοκρατίες ίσχυε το αυτονόητο που ισχύει σε κάθε εποχή, δηλαδή είναι ανόητος όποιος προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη με τη προϋπόθεση ότι οι απώλειες είναι λιγότερες από αυτές που θα επιφέρει η επιλογή του πολέμου. Αυτή η προσέγγιση δεν αφορά όμως μόνο τη δημοκρατία. Ειδικά για το δημοκρατικό πολίτευμα που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την ελευθερία, η υπέρτατη αξία είναι η ελευθερία το πολίτη. Για την προάσπισή της δικαιολογείται ο πόλεμος.
Την ίδια αντίληψη εκφράζει και ο ιστορικός Πολύβιος ( 3ος π.Χ. αιώνας ) ο οποίος αναφέρει: «Παραδέχομαι πως ο πόλεμος είναι φοβερός, όχι όμως σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπομένουμε τα πάντα για να τον αποφύγουμε. Αλλιώς, τι κομπάζουμε για το της ελευθερίας όνομα πάντες, αν τίποτε δεν αξίζει περισσότερο από την ειρήνη;» Φυσικά είναι η εποχή της ρωμαϊκής ειρήνης.

Σε κάθε περίπτωση αυτή η σύνδεση δημοκρατίας και ειρήνης είναι πρόσφατη και ειδικότερα μια φιλελεύθερη και οικονομίστικη αντίληψη της πραγματικότητας. Και εδράζεται στην χιλιοειπωμένη αντίληψη του φιλελευθερισμού ότι το εμπόριο θα αντικαταστήσει τον πόλεμο.

Τι θέλω να πω; Δεν είναι αποδεκτό σε μια μεταβατική περίοδο της ιστορίας οι έννοιες να συγχύζονται και να γίνονται αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Αναμφίβολα « κανένας δεν είναι τόσο ανόητος που να προτιμάει τον πόλεμο από την ειρήνη». Το σχολείο όμως δεν θα πρέπει να προπαγανδίζει το αυτονόητο. Το σχολείο θα πρέπει να βοηθά το μαθητή να κατανοήσει και την ιστορική και τη βιούμενη πραγματικότητα και να κάνει ο ίδιος τις πιο σωστές επιλογές για ένα καλύτερο μέλλον του ιδίου, της κοινωνίας που ζει και του κόσμου. Χωρίς να προκαλούμε σύγχυση ανάμεσα στο υπαρκτό και το προσδοκώμενο με ανεδαφικές προσεγγίσεις.

Και είναι φτηνή προπαγάνδα στο σχολείο να καλλιεργούμε τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό και να υμνολογούμε τη συνεργασία!!! Και είναι ανόητο να μιλάμε για πρόοδο, αν δεν ορίσουμε την έννοια!!! Και είναι ανιστόρητο να θεωρεί κάποιος ότι η ειρήνη συνδέεται με την πρόοδο αποσυνδέοντάς την από την ιστορική ή τη βιούμενη πραγματικότητα. Και αν οι δυνατοί και οι καλοταϊσμένοι του κόσμου ευλογούν την ειρήνη για να μπορούν να απολαμβάνουν ανενόχλητοι τα αγαθά που έχουν αποκτήσει, σε αυτό τον κόσμο, υπάρχουν και αδύνατοι και πεινασμένοι που δεν επιθυμούν να «απολαμβάνουν ειρηνικά» τη σκλαβιά τους ή την πείνα τους. Σε κάθε περίπτωση η πρόοδος του ανθρώπου συνδέεται με τους αγώνες του για ελευθερία και ισότητα στο ατομικό , κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό επίπεδο και όχι με την ειρήνη.
Τι κάνουμε λοιπόν στο σχολείο; Πέρα από ανούσιες εκθέσεις ιδεών περί των αγαθών της ειρήνης και των κακών του πολέμου μια πιο ορθολογιστική προσέγγιση είναι η αναφορά του Παντίτ Νεχρού: «Η ειρήνη θα ρθεί μόνον τότε, όταν οι αιτίες που προκαλούν τον πόλεμο κατανικηθούν.Όσο θα διαρκεί η κυριαρχία μιας χώρα πάνω σε άλλη ή η εκμετάλλευση μιας τάξης από μια άλλη, αδιάκοπα θα γίνονται προσπάθειες για την ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης. Ποτέ η ειρήνη δεν μπορεί να ρθει απ΄ τον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό».

Σχολείο της γνώσης και του νοήματος ή της κενολογίας και της φτηνής προπαγάνδας; Είναι και αυτό ένα ζητούμενο, εκτός φυσικά των πλαισίων της λεγόμενης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και απο – ρύθμισης.

Διαγωνισμός μαθητικού δοκιμίου ή διαγωνισμός αμοιβαίας εξαπάτησης;

Κάθε χρόνο οι μαθητές της Γ ΄ Λυκείου συμμετέχουν υποχρεωτικά σε ένα διαγωνισμό μαθητικού δοκιμίου της Ελληνικής Πρεσβείας. Το γενικό θέμα του διαγωνισμού φέτος, σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας, είναι «Η ειρήνη, η συνεργασία και η πρόοδος ανθρώπων και λαών και ο ρόλος του ελληνισμού».
Το πιο πάνω θέμα , σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου, μπορεί να αντικρυστεί στη βάση τεσσάρων πτυχών και είκοσι θεματικών ενοτήτων!!! Και δεδομένου ότι η συμμετοχή των μαθητών στο διαγωνισμό είναι υποχρεωτική, υποτίθεται ότι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να προετοιμάσουν τους μαθητές.
Φυσικά εδώ δημιουργούνται κάποιες απορίες:
- Για την επαρκή προετοιμασία των μαθητών, απαιτείται χρόνος. Και ο χρόνος που παραχωρείται είναι μόνο δύο διδακτικές περίοδοι. Γι αυτό-όπως εξάλλου γίνεται κάθε χρόνο- η πλειοψηφία των μαθητών ουσιαστικά δεν κατορθώνουν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του διαγωνισμού. Δηλαδή αποτυγχάνουν παταγωδώς.
- Μαζί με τους μαθητές αποτυγχάνουμε παταγωδώς και οι εκπαιδευτικοί. Όχι μόνο γιατί δεν έχουμε χρόνο για να προετοιμάσουμε τους μαθητές, αλλά και γιατί το θέμα του διαγωνισμού και οι πτυχές του είναι τις πιο πολλές φορές ακατανόητα ή μη προσπελάσιμα και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς.

Τι γίνεται στην πράξη;
Οι εκπαιδευτικοί με κάθε σοβαρότητα προσποιούνται ότι προετοιμάζουν τους μαθητές και οι μαθητές προσποιούνται ότι προετοιμάζονται . Βασικά θεμελιώνεται μια διαδικασία αλληλοεξαπάτησης!!! Τελικά βρίσκεται μια έκθεση από κάθε σχολείο και αποστέλλεται στο Υπουργείο για την τελική επιλογή. Βραβεύονται οι καλύτερες και θεωρείται ότι οι στόχοι του διαγωνισμού εχουν επιτευχθεί.
Πίσω από τις τελετές και τις βραβεύσεις υπάρχει η γελοιοποίηση κάθε έννοιας εκπαίδευσης και παιδαγωγικής. Συντηρείται όμως ο διαγωνισμός γιατί ίσως προέχει η τέρψη των πρεσβευτών ή των γραφειοκρατών.
Τις προσεχείς βδομάδες λοιπόν οι φωτοτυπικές μηχανές στα σχολεία θα πάρουν φωτιά. Τα πάντα φωτοτυπούνται: εγκύκλιοι, σημειώσεις, δοκιμία, αναλύσεις, προσεγγίσεις και άλλα πολλά.Το θέμα μετατρέπεται σε ποσοτικό: καλός εκπαιδευτικός είναι αυτός που θα δώσει τις πιο πολλές φωτοτυπίες στους μαθητές!!!
Η αδυναμία των εκπαιδευτικών να προετοιμάσουν τους μαθητές και όχι κατ΄ανάγκη με δική τους ευθύνη, μετατρέπεται σε δύναμη παραχώρησης φυλλάδιων. Έτσι στις δοσμένες συνθήκες οι καθηγητές βρίσκουν άλλοθι: «εγώ τους τα έδωσα. Σαν διάβαζαν. Τι να κάμω; Να μπω μες στο μυαλό τους;»
Με αυτή τη γελοία διαδικασία, αυτός που την πληρώνει κάθε χρόνο είναι ο τελευταίος στην ιεραρχία: ο μαθητής. Αυτός που για χάρη του – υποτίθεται- γίνονται όλα!!!
Όσο για τις αντιδράσεις μέσα στα σχολεία είναι ποικίλες.Κάποιοι μαθητές, είναι αλήθεια λίγοι, ονειρεύονται βραβεία. Κάποιοι μαθητές το θεωρούν ταλαιπωρία, αλλά την ανέχονται γιατί μπορεί να τους βοηθήσει στις τελικές εξετάσεις. Κάποιοι διαμαρτύρονται γιατί λένε πως δε γίνεται υποχρεωτική συμμετοχή σε διαγωνισμό και κάποιοι αδιαφορούν κανονικά.
Ανάμέσα δε στους εκπαιδευτικούς, κάποιοι έχουν την κρυφή ελπίδα να βραβευτεί κάποιος μαθητής τους και να «δοξαστούν», κάποιοι αναπαράγουν αυτούσια αυτά που ζητά η εξουσία και θεωρούν ότι επιτελούν το υψηλό τους χρέος, κάποιοι αναφωνούν «πάλι αυτές οι ανοησίες» και κάποιοι αδιαφορούν κανονικά.
Το καλό είναι ότι κάθε χρόνο ο διαγωνισμός ολοκληρώνεται χωρίς ούτε ένα νεκρό!!! Προς δόξα της ειρήνης, της συνεργασίας και της προόδου!!!Και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης βεβαίως.