1η Απριλίου 1955: Κοινωνία και "εξουσία" ή μια άλλη ανάγνωση του ιστορικού γίγνεσθαι

Εισαγωγή
Οι εορτασμοί επετείων πιο πολύ θα έπρεπε να λειτουργούν ως παράγοντες μνήμης και αυτογνωσίας. Πιστεύω πως η απόδοση τιμής στους αγώνες των λαών για ελευθερία και στους ήρωες που θυσίασαν ό,τι πιο πολύτιμο είχαν –τη ζωή τους –για την «κοινή ελευθερία» , δεν πρέπει να περιορίζεται σε τελετουργίες. Πιο πολύ ανάγκη υπάρχει να συλλάβουν οι κατοπινές γενιές το νόημα της θυσίας των ηρώων τότε, ώστε να λειτουργήσει η κριτική και η αυτοαξιολόγηση, συλλογική και ατομική. Σε αυτά τα πλαίσια γράφτηκε το παρόν κείμενο.
Είναι αδιαμφίσβητητο το γεγονός ότι η 1η του Απρίλη του 1955 αποτελεί μια καμπή στην ιστορική πορεία τούτου του τόπου. Προσεγγίζοντας το γεγονός από πολιτική άποψη είναι ανάγκη να επικεντρωθούμε στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, την πολιτική δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό και το διεθνές περιβάλλον που επιδρά στις εσωτερικές εξελίξεις.
Κοινωνία
Σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα είναι γεγονός ότι η κυπριακή κοινωνία τη δεκαετία του 1950 ήταν διπλά διχοτομημένη. Μια εθνοτική διαίρεση – Έλληνες και Τούρκοι της Κύπρου – και μια διαίρεση των Ελλήνων της Κύπρου – δεξιοί και αριστεροί. Ουσιαστικά αυτή η τελευταία διαίρεση μετέφερε στο εσωτερικό της Κύπρου, σε κάποιο βαθμό, το διπολισμό από το διεθνές περιβάλλον. Παράλληλα όμως εξέφραζε και διαφορετικά συμφέροντα στο συγκεκριμένο χώρο.
Η αγροτική κοινωνία της Κύπρου – στα χωριά – αλλά και στα αστικά κέντρα ήταν κάθετα διαχωρισμένη με διαφορετικά σωματεία και οργανώσεις. Ο κάθετος διαχωρισμός στα χωριά δεν παρεμπόδιζε τη συνοχή των τοπικών κοινωνιών μέσα από συλλογικούς θεσμούς: εκκλησία, τοπικές αρχές, γενικές συνελεύσεις.
Παρόλο τον κάθετο διαχωρισμό κοινές ήταν οι στοχεύσεις των πολλών τοπικών κοινωνιών, που βρήκαν την έκφρασή τους μέσα από το αίτημα «αυτοδιάθεση – ένωση».
Αυτό το αίτημα των τοπικών κοινωνιών ανέλαβαν να προωθήσουν οι ηγεσίες της διαιρεμένης κοινωνίας: η εθναρχία και η ηγεσία του ΑΚΕΛ. Στο σημείο αυτό κάποιες παρατηρήσεις είναι αναγκαίες:
1.Οι ηγεσίες τότε δεν ήταν αυτόνομες έναντι της κοινωνίας. Το αντίθετο ήταν «θεράποντες» της βούλησης των τοπικών κοινωνιών. Γι αυτό και ο έντονος ανταγωνισμός τους ποιος θα αναλάβει περισσότερες πρωτοβουλίες για ικανοποίηση των προσδοκιών του λαού.
2. Η κοινή βούληση των τοπικών κοινωνιών , που εξασφάλιζε την ενότητά τους στη βάση κοινών προσδοκιών, δεν είχε την ανάλογη συνέχεια στο επίπεδο των ηγεσιών. Δηλαδή η εθναρχία και η ηγεσία του ΑΚΕΛ δεν έγινε κατορθωτό να συνεννοηθούν και να δράσουν από κοινού με ευθύνη της εθναρχίας.
3.Την πρωτοβουλία των κινήσεων και την κύρια ευθύνη την είχε η εθναρχία λόγω της πίστης της ότι ήταν η νομιμοποιημένη ηγεσία όλων των υπόδουλων.
4.Η καθολικά νομιμοποιημένη ηγεσία της εθναρχίας δεν ελεγχόταν από κάποιους θεσμούς. Πιο πολύ η νομιμοποίηση των ενεργειών της βασιζόταν στην εμπιστοσύνη των υπόδουλων που θεωρούσαν την εθναρχία ως «θεραπαίνιδα» του κοινού συμφέροντος.

Από τη μια λοιπόν υπήρχαν ένας πλήθος κοινωνιών που συστεγάζονταν κάτω από μια πολιτική στόχευση: αυτοδιάθεση – ένωση. Από την άλλη υπάρχει διαίρεση και ανταγωνισμός σε επίπεδο ηγεσίας με ευθύνη της εθναρχίας. Ένας ανταγωνισμός που εκδηλώθηκε και πριν το 1955 στη διαδικασία διεθνοποίησης του κυπριακού. Μια διαδικασία που απέτυχε παταγωδώς με ευθύνη και της ηγεσίας του ΑΚΕΛ και της εθναρχίας. Από τη μια η αδυναμία συνεννόησης με τον Άγγλο κατακτητή και από την άλλη η αποτυχία της διεθνοποίησης ουσιαστικά σπρώχνει στη «δυναμική επιλογή» ως διέξοδο.
Ο αγώνας του 1955-59
Μελετώντας τον αγώνα του 1955-59 αναγκαστικά τον τοποθετείς στην τότε υπαρκτή πραγματικότητα: η κοινωνική βούληση και οι ενέργειες των ηγεσιών. Το δόγμα «λαός και ηγεσία» λειτουργεί μόνο στην περίπτωση που η ηγεσία «θεραπεύει» το λαό. Αν οι επιλογές της δεν υπηρετούν το λαό, τότε άλλο πράγμα η κοινωνία και άλλο η ηγεσία. Κάποιες λοιπόν επισημάνσεις είναι αναγκαίες:
1.Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ εξέφραζαν την κοινωνική βούληση. Δηλαδή αφετηρία των πράξεων και των ενεργειών τους ήταν το κοινό συμφέρον που στη συγκεκριμένη περίπτωση έπαιρνε τη δυναμική μορφή της διεκδίκησης της «κοινής ελευθερίας», όπως γράφει ο ήρωας Στέλιος Μαυρομμάτης. Αυτοί που εντάχθησαν στην ΕΟΚΑ , που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν είχαν μόνο ένα σκοπό, την ικανοποίηση των προσδοκιών του λαού.
2.Η εθναρχία έχει την ευθύνη τόσο για την επιλογή της συγκεκριμένης μορφής αγώνα όσο και της οργάνωσής του. Η κύρια αντίφαση έγκειται στο γεγονός πως η εθναρχία από τη μια δεν αποδεχόταν τη συνεργασία με το ΑΚΕΛ στηριγμένη στην αντίληψη ότι ο εθνάρχης εκπροσωπεί όλο το λαό , και από την άλλη επέλεξε μια μορφή αγώνα από την οποία απέκλειε προκαταβολικά το ΑΚΕΛ. Δηλαδή έναντι του κοινού συμφέροντος επεκράτησε το ταξικό/ιδεολογικό συμφέρον. Γι αυτό και η επιλογή Γρίβα στην ηγεσία της ΕΟΚΑ και οι συνεπακόλουθες εμφύλιες διαμάχες, επιλογή πάλι του Γρίβα.
3.Η επιλογή της δυναμικής επίλυσης του προβλήματος, δηλαδή με τη χρήση βίας, ουσιαστικά περιθωριοποιούσε το ΑΚΕΛ από τις πολιτικές εξελίξεις και αναγορευόταν σε κυρίαρχο των πολιτικών εξελίξεων στο εσωτερικό ο εθνάρχης. Γι αυτό και η έντονη αντίδραση της ηγεσίας του ΑΚΕΛ στις συγκεκριμένες επιλογές του εθνάρχη.
4.Παράλληλα με τη δυναμική επιλογή περιθωριοποιούνταν από τις πολιτικές εξελίξεις και οι τοπικές κοινωνίες. Η πρωτοβουλία πια των κινήσεων ανήκε αποκλειστικά στον εθνάρχη και στον ηγέτη της ΕΟΚΑ ( προσωποπαγής λήψη αποφάσεων ) και οι τοπικές κοινωνίες πια θα έπρεπε να στηρίξουν τον αγώνα χωρίς να ελέγχουν, όπως προηγομένως, τις πολιτικές διεκδικήσεις. Και επιπλέον να υποστούν τα αποτελέσματα της δυναμικής αντιπαράθεσης σε σχέση με τον καθημερινό τους βίο.
5.Περαιτέρω περιθωριοποίηση της κοινωνίας επέρχεται με την εξορία του εθνάρχη, οπόταν και οι πολιτικές εξελίξεις μεταφέρονται εκτός Κύπρου. Έτσι από τη μια παρατηρείται ο φαινόμενο οι τοπικές ελληνοκυπριακές κοινωνίες να έχουν την πίστη ότι αγωνίζονται και υποφέρουν για την αυτοδιάθεση – ένωση και την ίδια στιγμή, δεν έλεγχαν την πορεία των διεκδικήσεων τους, που είχαν μεταφερτεί στα χέρια του Μακαρίου εκτός Κύπρου και ερήμην του λαού.
6.Η περιθωριοποίηση του λαού, η απομόνωση του ΑΚΕΛ , η χρήση της βίας, η εξορία του Μακαρίου δημιουργούν τις προϋποθέσεις για επιβολή λύσεων σύμφωνα με τα συμφέροντα των δυτικών συμμάχων και στη βάση του διπολισμού και του ψυχρού πολέμου.
7.Οι Δυτικοί σύμμαχοι καθίσταται πια δυνατόν να ελέγξουν τις εξελίξεις σε επίπεδο εθναρχίας. Ο εξόριστος Μακάριος είναι πια αναγκασμένος να αποδεκτεί δεδομένα που και ο ίδιος συνέβαλε στη δημιουργία τους συνειδητά ή ασυνείδητα. Γιατί όταν επέλεγε τη συγκεκριμένη μορφή δυναμικού αγώνα πιο πολύ είχε ως αφετηρία όχι το κοινό συμφέρον αλλά τον ανταγωνισμό με το ΑΚΕΛ και την περιθωριοποίησή του. Και πραγματικά περιθωριοποίησε το ΑΚΕΛ, αλλά το κοινό συμφέρον δεν προωθήθηκε.
8.Η επιλογή της ανεξαρτησίας ερήμην του λαού, η αντίκρυση της επίλυσης του προβλήματος στα πλαίσια των δυτικών συμμάχων ήταν επιλογές του Μακαρίου αναπόφευκτες προηγουμένων επιλογών του. Έτσι αναδεικνύεται ή άλλη μεγάλη αντίφαση των επιλογών Μακαρίου: δυναμικός αγώνας του λαού εναντίον των Άγγλων αποικιοκρατών ( η πολιτική ως δύναμη για ανατροπή των συχετισμών δύναμης) και ταυτόχρονη εναπόθεση των ελπίδων για λύση στη βάση διαλόγου των μητέρων-πατρίδων με τους αποικιοκράτες ( η πολιτική ως σύνθεση των συμφερόντων με βάση τους υφιστάμενους συσχετισμούς δύναμης). Τελικά η λύση αντικατοπτρίζει τους συσχετισμούς δύναμης των εμπλεκόμενων δυνάμεων ανεξάρτητα από τον αγώνα του 1955-59.
9.Το 1959 οι Έλληνες της Κύπρου το μόνο που επιζητούσαν ήταν να επανέλθουν στον ειρηνικό τους βίο, να τερματιστούν τα πολλά βάσανα και ταλαιπωρίες ενός τετράχρονου αγώνα. Γι αυτό και ήταν εύκολη η επιβολή της όποιας λύσης.
Επίλογος
Την 1η του Απρίλη λοιπόν τιμούμε τον αγώνα όλων των Ελλήνων της Κύπρου ενάντια στον Άγγλο δυνάστη, τιμούμε τους αγωνιστές και τους ήρωες της ΕΟΚΑ γιατί εξέφραζαν τις προσδοκίες όλων των Ελλήνων της Κύπρου για αυτοδιάθεση-ένωση. Ταυτόχρονα όμως στεκόμαστε κριτικά στις επιλογές της εθναρχίας – κατ΄επέκταση και του Γρίβα - γιατί με τα λάθη ή τις παραλείψεις της ενέχει την αποκλειτική ευθύνη γιατί δεν ικανοποιήθηκαν οι προσδοκίες του λαού τότε. Η ίδια ανέλαβε την αποκλειστική ευθύνη της προώθησής τους στηριγμένη στην εμπιστοσύνη του λαού. Και η ίδια αποκλειστικά με τους χειρισμούς της οδήγησε αναπόφευκτα το πρόβλημα στη συγκεκριμένη λύση.
Και το τραγικό παράδοξο της ιστορίας: δυστυχώς τις λογικές Μακαρίου τότε, ακολουθεί και ο ΑΚΕΛΙΚΟΣ Πρόεδρος Χριστόφιας σήμερα στη διαχείριση του κυπριακού!!! Δυστυχώς η ιστορία δε διδάσκει τους πάνω , που επικεντρώνονται μόνο στην εξουσία τους και αγνοούν προκλητικά το λαό. Και τότε και σήμερα.